Kırım Türkleri Edebiyatı

[zikzak]

Kırım Türkleri Edebiyatı

* Kırım Hanlığı döneminde Osmanlı saray kültürüyle sıkı ilişkiler içinde olan Kırım'da klasik Türk edebiyatı paralelinde bir klasik edebiyat geleneği kurulmuştur.

* 1783 Rus istifasıyla edebiyat gerilemiştir.

* 19. yüzyıl sonlarında İsmail Gaspıralı, Tercüman Gazetesi'ni çıkararak düşüncede ve edebiyatta yeni bir dönem açmıştır.

* 1905'te meşrutî yönetime geçilmesi, Kırım'da ulusal edebiyatın gelişmesine hız kazandırmıştır.

* Gaspıralı ve Tercüman Gazetesi etrafında yetişen gençler düşünce ve edebiyatta yeni yollar aramaya başlamışlardır, Kırım'da kısmî özgürlük ortamı düşünce ve edebiyatta yenileşme ve gelişmelere yol açmıştır. Bu yıllarda Rus edebiyatı izlenmiş; şair ve yazarlar Kırım Türkçesiyle edebî ürünler vermişlerdir. Kimi aydınlar, hem Osmanlı hem Kırım Türkçesi'ni kullanmıştır.

* Birinci Dünya Savaşından sonra Kırım Türkleri'nin, Osmanlılarla ilişkileri kesilmiştir.

* 1917-1944 yılları arasında okullar, tiyatrolar, kütüphaneler açılmış, çeşitli alanlarda etkinlikler başlatılmıştır.

* 1929'da Latin Alfabesine geçilmiş, 1938'de bu kaldırılarak Kiril Alfabesi kullanılmaya başlamıştır.

* 1944-1953'e kadar bir sürgün ve duraklama dönemi başlamıştır,

* Kırım Türkleri, Türkistan'a sürülmüşlerdir. Kırım dışındaki ve Kırım'daki aydınlar dil ve edebiyatla ilgili gelişmeler sağlayacak çalışmalar yapmışlardır. Kırım Türkçesiyyle otuz Kırımlı şairden öykü, deneme ve şiirleri kapsayan Baar Ezgileri adlı antoloji yayımlanmıştır.

* 1976'da iki kez çıkarılan Yıldız Almağanı, 1980'de dergiye dönüştürülmüştür. Kırımlı yazarların yazdığı eserler ve diğer Türk lehçeleriyle yazılanlar Kırım Türkçesi'ne çevrilerek burada yayımlanmıştır.

* Bu yıllarda Taşkent Pedegoji Enstitüsü'nde kurulan Kırım-Tatar Dili ve Edebiyatı Bölümü bu alanda çalışacak kadrolar yetiştirmiştir. Hem Kırım Türkçesi'ni hem Özbek Türkçesini hem de Rusça'yı kullanan yazarlar yetişmiştir. Bu yazarlar arasında önemlilerden biri de Cengiz Dağcı'dır.